پرده ای جدید از رقابت قدرت های منطقه: ایران و عربستان در غرب اقیانوس هند به دنبال چه می گردند؟

خلیج‌فارس و کشورهای غرب آسیا در اقدامی جدید دست به ایجاد پایگاه‌های نظامی در منطقه‌ی غرب اقیانوس هند زده‌اند در این منطقه غربی‌ها و حالا آسیایی‌ها نفوذ کرده‌اند. عربستان سعودی در حال ایجاد یک پایگاه نظامی در جیبوتی برای حمایت از خطوط دریایی تجاری و طرح‌ریزی نظامی در باب المندب و دریای سرخ است.

نواندیش: خلیج‌فارس و کشورهای غرب آسیا در اقدامی جدید دست به ایجاد پایگاه‌های نظامی در منطقه‌ی غرب اقیانوس هند زده‌اند در این منطقه غربی‌ها و حالا آسیایی‌ها نفوذ کرده‌اند. عربستان سعودی در حال ایجاد یک پایگاه نظامی در جیبوتی برای حمایت از خطوط دریایی تجاری و طرح‌ریزی نظامی در باب المندب و دریای سرخ است.

به گزارش نواندیش، موسسه ایتالیایی ISPI در گزارشی به بررسی رقابت های منطقه ای جدید پرداخت و نوشت: از دیگر اهداف سعودی‌ها در راستای اجرای این طرح، تأمین امنیت آزادی حضور ناوگانشان در تنگه باب‌المندب است. در سال 1395، امارات متحدۀ عربی یک پایگاه نظامی دائمی در اریتره ایجاد کرد. این پایگاه شامل امکانات پشتیبانی دریایی و امکانات هوایی است.

امارات پایگاه نیروی دریایی و هوایی را در بربرا، سومالی لند ایجاد می‌کند و این تبدیل به دومین مرکز نظامی ابوظبی در شرق آفریقا خواهد شد. برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، این اولین حضور نظامی در خارج از کشور است و این انتخاب منعکس‌کننده سیاست خارجی جدید این دو کشور با تأکید خاص بر توسعه قابلیت‌های دریایی در غرب آسیا است.

با وجود سرمایه‌گذاری‌های گران قیمت، ریاض بیش از ابوظبی نیاز به تقویت توانایی‌های دریایی و هماهنگی میان دستورات دارد. با تمرکز بر مهارت‌های ارتباطی کنترل فرماندهی و آموزش برای کارکنان نظامی به احتمال زیاد، سعودی‌ها در حال توسعه روابط نزدیک با نیروی دریایی هندوستان هستند.

جنگ یمن سرعت حرکت عربستان و امارات را به سمت غرب اقیانوس هند تسریع می‌کند. پایگاه امارات متحده عربی در شهر عصب استراتژیک است چرا که امکان اعمال نفوذ علیه حوثی‌های یمن را فراهم می‌کند. همچنین زمینه را برای حمله به این گروه جهت بازپس‌گیری دو جزیره دریای سرخ فراهم می‌آورد.

علاوه بر این، کشورهای خلیج‌فارس پیش از این موافقت‌نامه‌های امنیتی را با کشورهای ساحلی به امضا رسانده بودند؛ مثلاً امارات متحده عربی با اریتره، ایران با اریتره و تانزانیا و عربستان سعودی با جیبوتی این قرارداد‌ها را امضا کرده بودند. امارات نیز قرارداد همکاری نظامی با سیشل که شامل مجمع الجزایری در اقیانوس هند است به امضا رساند.

در سال 1395 ترکیه نخستین پایگاه نظامی خود در قطر را افتتاح کرد و پس از آن نیز یک سال بعد یعنی شهریور 1396 پایگاه نظامی خود در سومالی را افتتاح نمود. بر اساس این قرارداد، تركیه با 200 نیرو ترك جمعی از سربازان ارتش ملی سومالی كه در میان قبیله‌های رقابتی تقسیم شده‌اند، آموزش خواهد داد. برای اهداف انتخاباتی، دولت سابق موگادیشو از تعریف مرکز تركیبی ترکیه به عنوان پایگاه نظامی خواسته بود كه برای این مرکز با هدف ارتقاء حرفه‌ای سربازان سومالی در برابر تهدید الشباب از عنوان آموزشی استفاده شود. سفیر ترکیه در سومالی به ایستگاه فرماندهی به عنوان اردوگاه آموزشی نظامی یاد می‌کند.

گزارش شده که ایران به دنبال افزایش حضور نیروی دریایی در منطقه است و آمادگی خود برای ایجاد پایگاه دریایی در یمن را اعلام کرده است. جنبش حوثی‌های یمن و شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران هنوز هم بندر حدیده در دریای سرخ را کنترل می‌کنند. روسیه به دنبال بازگرداندن حضور نظامی خودش در عدن است. به دنبال هماهنگی‌های ژئوپلیتیک اخیر، حضور نظامی ترکیه در سومالی می‌تواند دسترسی و حضور قطر و ایران در غرب اقیانوس هند را تضعیف کند و به همین ترتیب هم‌زمان استراتژی کمربند ایمنی عربستان-امارات را در محدوده یمن جنوبی و شرق آفریقا تضعیف نماید.

کشورهای حوزه خلیج‌فارس برای مقابله با دشمن، ابتدا در باب المندب و همچنین ورودی دریای سرخ سوئز در حال مبارزه هستند. در باب المندب، آزادی ناوگان با چالش‌هایی مواجه است. حوثی‌های یمن به کشتی‌های امارات، عربستان و آمریكا و گاه به کشتی‌های تجاری بین دریای سرخ و خلیج عدن حمله می‌کنند. در این حملات از موشک‌ها و هواپیماهای بدون سرنشین استفاده می‌شود. بیشترین تعداد این حملات در سال 1396 صورت گرفت.

در تنگه هرمز، درگیری‌ها بین ایران و آمریکا در حال افزایش است. عربستان سعودی و امارات متحده‌ی عربی برای مقابله با تهدیدات نامتقارن و همچنین دستیابی به اهداف منطقه‌ای سرمایه‌گذاری‌های جغرافیایی را به طرف دیگر دریای شبه‌جزیره عربستان هدایت می‌کنند.

حضور نظامی در دریای سرخ منعکس‌کننده این روند در حال ظهور است که سعودی‌ها، اماراتی‌ها، مصری‌ها، ایرانی‌ها و ترک‌ها تلاش می‌کنند تا از توان منطقه برای نفوذ ژئواستراتژیک استفاده کنند. همان‌طور که قبلاً گفته شد، پایگاه نظامی عربستان سعودی در جیبوتی و پایگاه امارات متحده عربی در اریتره و سومالی لند به آن‌ها اجازه می‌دهد تا قدرت و امنیت ناوبری را در تنگۀ باب المندب برقرار کنند. در آذر 1396، ترکیه به طور موقت از بندر شهر سویکین سودان استفاده کرد. ترکیه و سودان موافقت کردند که یک اسکله برای نگهداری خلبانان غیرنظامی و نظامی امضا کنند. امضای قراردادی که در آینده می‌تواند به هر نوع همکاری نظامی‌ای منجر شود

اریتره در مرکز بازی‌های ژئوپولتیک شرق میانه قرار دارد. برای اهداف استراتژیک، اسرائیل بر یک مرکز دریایی و ایستگاه شنود در جزایر اریتره اتکا می‌کند. مصر در مذاکرات برای استفاده از پاسگاه نظامی در ناحیه نورا جزیره دهکل مشغول گفتگو است. قاهره شایعات را درباره ایجاد پایگاه در اریتره رد کرد. با این حال، نیروهای مصری تحت حمایت امارات، در دی ماه 1396 وارد اریتره شدند تا مانع از حضور ترکیه در سواکین شوند. مصر به تازگی دفتر مرکزی جدید فرماندهی ناوگان دریایی جنوبی در سفاجا را راه اندازی کرده است. همچنین قاهره چهار کشتی جنگی در منطقه تنگۀ باب المندب به عنوان بخشی از ائتلاف رهبری عربستان سعودی در یمن دارد. از سال 1390، ایران به طور منظم نیروی دریایی در دریای سرخ مستقر کرده و آن‌ها را به عنوان بخشی از مأموریت ضد دزدی دریایی معرفی می‌کند.

نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران و نیروهای دریایی سپاه پاسداران ایران مسئول عملیات دریایی خلیج‌فارس هستند. با وجود افزایش فعالیت‌های دریایی، توانایی‌های نیروی دریایی تهران در این منطقه با آنچه در خلیج‌فارس تاکنون دیده می‌شد قابل مقایسه نیست.

با این حال ظهور ارتش انصارالله در یمن، به عنوان یک بازیگر جنگ نامتقارن، منطقه باب المندب را به شعاع ژئوپلیتیک تهران متصل کرد. برای ایرانیان، دریای سرخ مسیر مهمی برای قاچاق سلاح به سوریه و غزه است. کشتی‌های ایران از بنادر ماساوا و عصب برای حمل و نقل استفاده می‌کنند.

اکنون جغرافیای دریایی جدید ظاهر شده است: امارات متحده عربی علاوه بر یک اردوگاه آموزشی نظامی در جزیره سوکترا، در میون و بریم به عنوان جزایر یمنی دریا سرخ که در وسط محدوده باب المندب واقع شده نیز دست به ساخت مراکزی برای ائتلاف زده است. سوکوترا احتمالاً یک پلتفرم تجاری به سمت هند است، به علاوه یک لنگرگاه برای امنیت دریایی و یا طرح‌ریزی عملیاتی به حساب می‌آید. از آنجا که مصر تیران و جزایر سانافیر را به ریاض سپرد، عربستان سعودی اکنون دسترسی به خلیج عقبه را کنترل می‌کند. سربازان سعودی جایگزین مصریان در تیران شدند.

روسیه بیشتر در دریای مدیترانه حضور دارد. فراتر از پایگاه دریایی بلندمدت در طرطوس سوریه، مسکو، دسترسی به دو اسکله جدید را نیز در دستور کار دارد. اسکندریه در مصر، عقبه در اردن، فجیره در امارات متحده عربی یعنی آن سوی هرمز نیز جزو برنامه روس‌ها است. علاوه بر این‌ها در گذشته معامله‌ای در مورد بنادر قبرس نیز توسط روس‌ها انجام شده است.

این رقابت میان بازیگران غرب آسیا و خلیج‌فارس یعنی عربستان سعودی نسبت به ایران؛ عربستان سعودی- امارات متحده عربی در مقابل قطر و ترکیه در مقابل امارات متحده عربی و مصر می‌تواند در سه حوزه نفوذ ژئواستراتژیک تأثیرگذار باشد.

نظامی ‌شدن دریای سرخ و شرق آفریقا، به عنوان یک نتیجه از رقابت‌های خلیج‌فارس و غرب آسیا، ممکن است معادلات محلی را تغییر دهد. اریتره، سودان و سومالی در این بازی ژئوپلیتیک قرار دارند و پیامدهای حساسی برای امنیت و تعادل دریایی بین‌المللی دارند.

به هر روی به نظر می رسد در پرده ای جدید از رقابت قدرت های منطقه باید شاهد حضور جدی ایران و عربستان در غرب اقیانوس هند باشیم، جایی که آن ها در این به دنبال بسط نفوذشان هستند.

گزارش خطا