جشن 15 بهمن یا میانه زمستان؛ جشنی فراموش شده

جشن‌ها و مناسبت‌های بسیار زیبا و متنوعی در تقویم ایرانیان وجود دارد که نشان از فرهنگ غنی این مرز و بوم است.

جشن میانه زمستان یکی از همین جشن‌های زیبا است که در سیر تحولات تاریخی دچار مدرنیزه شده است تا حدی که شاید کم‌تر کسی حتی نام آن را شنیده باشد.

این جشن در ایران باستان در روز ۱۵ بهمن و زمانی که ۴۵ روز از زمستان گذشته باشد، برگزار می‌شد.

مردم با این اعتقاد که کمر غول سرما شکسته و به‌زودی می‌رود و زمین دوباره زنده خواهد شد به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.

این جشن باستانی به عنوان جشن میانه زمستان گاهنباری نیز شناخته می‌شود؛ گاهنبار یا گَهَنبار در واقع آن ۶ روزی است که خدا زمین را آفریده و همچنین زرتشتیان در کتاب "زند" عنوان کرده‌اند که اهورامزدا آسمان‌‎ها و زمین را در ۶ گاه خلق کرده است و در ابتدای هر کدام از گاه‌هایی که آفریده می‌شود جشن برگزار می‌کنند که جشن میانه زمستان نامیده می شود.

این ۶ گاهنبار عبارتند از: میدیوزریم (میانه بهار)، میدیوشم (میانه تابستان)،پیته شهیم (پایان تابستان)، ایاثرم (منظور میانه پاییز)، میدیارم (میانه سال و پایان پاییز) و همسپتمدم (پایان زمستان و آغاز سال جدید).

در این جشن مردم گردهم می‌آمدند و به ستایش و سپاس‌گذاری اهورامزدا می‌پرداختند و همچنین مردم توانمند بخشی از دارایی خود را در اختیار نیازمندان قرار می دادند تا همه بتوانند در این روز به خوشی سر کنند و این نشان از این است که در گذشته مردم ایران تا چه اندازه نوع دوست و خیرخواه بوده‌اند، اگر در این زمانه هم این شیوه پیش گرفته شود اختلافات طبقاتی از بین رفته و بسیاری از مردم از دام فقر نجات می‌یابند.

جمشید یکی از پادشاهان ایرانی به عنوان نخستین بنیان‌گذار تمام گاهنبارها شناخته شده و با توجه به هر گاهنباری که در هر فصل سال وجود داشت و در هر کدام خداوند به آفرینش تک تک خلقتش پرداخته بود، پس هر کدام از این آفریده‌ها برای کشاورزان مهم و مفید بوده است.

خلقت هر گاهنبار در واقع جشن کشاورزان است زیرا به زندگی آنان رونق داده است پس در هر گاهنبار جشنی برپا می‌کردند.

اما متاسفانه بیش‌تر این جشن‌ها و مناسبت‌ها به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شده‌اند و بیش‌تر درگیر مراسم‌های پر زرق‌وبرق و غربی همچون ولنتاین و کریسمس که هیچ سازگاری با فرهنگ و تاریخ ایرانی ندارند شده‌ایم تا حتی که نسل جوان و امروزی حتی اسم این گونه جشن‌ها را نیز نشنیده‌اند.

اگر بخواهیم بار دیگر به این جشن‌ها که ورقی از کتاب تاریخ و فرهنگ ایران باستان هستند جان دوباره‌ای بدهیم در وهله نخست نیازمند یک عزم جدی در دستگاه‌های فرهنگی هستیم.

 +++

تکمیلی

+++

تاریخچه جشن نیمه زمستان

به عقیده‌ی ایرانیان باستان، 15 بهمن و گذشتن 45 روز از زمستان، چون غول زمستان از میان می‌رفت و کم‌کم صدای بلبل‌ها و شکوفه‌های بهار در رختخواب زمستانی پهلو به پهلو می‌شدند. با توجه به اهمیت کشاورزی در روزگاران قدیم( گرچه که الآن اهمیت آن نباید نادیده گرفته شود) و شروع فصل برداشت در هر فصلی جشنی یادی با عناوین مختلف برگزار می‌شد.

جشن نیمه زمستان هم‌زمان با جشن مهرگان یا میر ماه در تقویم طبری، زمان برگزاری فستیوال پیر شالیار یا پیر شهریار در اورامانات کردستان،

آغاز سال نو در تقویم شمال غربی هندوکش در افغانستان،

آغاز سال نو در تقویم‌های محلی لرستان، بختیاری و کردستان با نام " وهار کردی"،

جشن " میرما" در نواحی طبرستان (یا همان مازندران امروزی) می‌باشد.

 
در جشن 15 بهمن یا میانه زمستان

ایرانیان باستان به‌واسطه وجود مدیریت در آن زمان ، تطابق کاشت و برداشت و رهایی از فصل سخت سرما را جشن می‌گرفتند. سرو انواع غذاهای باستانی ایران و پخت نان شیرینی‌های محلی به همراه نوای موسیقی اصیل ایرانی، آتش‌بازی و پایکوپی مردمان ایران زمین نویدبخش فصلی دیگر از امید در زندگی بود.

 
کمی درباره گهنبار بدانیم

گاه به معنای روز و انبار به اندوخته‌ی کشاورزی و برکت کاشت و برداشت اشاره دارد. در آئین زرتشتی گهنبار شش روزی بوده است که جهان ساخته شد، یعنی اهورا مزدا دنیا را در شش روز آفرید.

 
 به‌این‌ترتیب:

اولین گاهنبار روز پانزدهم اردیبهشت‌ماه، چهل و پنجمین روز از اول سال که در آن «آسمان» آفریده شد.

روز پانزدهم تیرماه و صدوپنجمین روز سال که در این روز «آب» آفریده شد.

سی امین روز شهریورماه صدوهشتادمین روز سال که در این روز «زمین» آفریده شد.

سی‌ام مهرماه، دویست‌ودهمین روز سال که در آن «گیاه» آفریده شد.

بیستم دی‌ماه، دویست‌ونودمین روز سال که «جانوران» آفریده شدند.

و

روز آخر سال کبیسه، روز سیصد و شصت و پنجم، با نام وهیشتواشت‌گاه که «مردمان» آفریده شدند.

گاه‌شمارهای ایران باستان سراسر جشن و سرور بوده است. مثلاً در همین زمستان با یلدا آغاز و با اسفندگان پایان می‌گرفته است. در بهمنگان که در دوم ماه بهمن جشن گرفته می‌شد، مردم به جمع‌آوری گیاهان دارویی و مناسب برای سلامتی در کوهستان و مراتع می‌پرداختند و گیاهان خوشبو را برای تراوش رایحه‌ی خوش عطر آن‌ها می‌سوزاندند، دوم بهمن یا بهمنگان سمبل نیک منشی و دوری از بدی‌ها و پاکیزگی بوده.

با تابش خورشید در پس سرمای سخت روزگاران گذشته، جوانه‌های امید در دل مردمان ایران باستان شروع به رشد می‌کرده، چه خوب می‌شود اگر ما هم از گذشتگان خود درس بگیریم، چه خود را یک ایرانی بدانیم یا ندانیم باید به خاطر داشته باشیم که هر کار پسندیده‌ای مثل سفر و حضور در جشن‌ها و آشنایی با فرهنگ‌ها و رسوم مختلف ما را با چیزی ورای معنای ماشینی و مادی زندگی امروز روبه‌رو می‌کند.